فضای سایبر و تحول در مفاهیم روابط بین‌الملل

قاسم رنجبر، حسین سوری

ظهور و گسترش شبکه ­های اطلاعاتی، الکترونیکی و رسانه ­ای، تراکم زمان و مکان و به عبارت دقیق ­تر امواج جهانی شدن، نشانگر شروع دوران جدید و پیچیده ­تری در روابط بین ­الملل است. گسترش فناوری‌های نوین اطلاعاتی ارتباطی از اوایل دهه 90، موجب شتاب تغییرات نهادی، افزایش تعاملات بین ­المللی و تغییر مفاهیم اصلی علوم سیاسی و روابط بین ­الملل از جمله تهدید، قدرت و ... شده ­اند و حاصل چنین فضایی، ایجاد دنیایی است که در آن مرزهای سیاسی سنتی گذشته بدون آنکه خونریزی و جنگی بین دولت­ ها صورت گیرد، برداشته می ­شود.

        در این راستا، با اوج ­گیری روند جهانی شدن و بحث فناوری اطلاعات و ارتباطات و در پی آن فضای سایبر، مانوئل کاستلز اولین و شاید تاثیرگذارترین فردی بود که عصر دیجیتالی را پیشگویی کرد. وی به عنوان یکی از نخستین نظریه ­پردازان این حوزه به سه موضوع مهم در نتیجه گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات توجه می­ کند که شامل جامعه شبکه جهانی، کاهش قدرت حاکمیت بر ملت- دولت و ظهور هویت­ ها و اجتماعات جایگزین می­ شود. بنابراین در فضای سایبر و در قالب جامعه شبکه ­ای، مهم ­ترین مفاهیم سنتی علوم سیاسی و روابط بین ­الملل همچون حاکمیت، قدرت، امنیت دستخوش تغییرات مهمی‌گردیده­ اند. به طوری که در پی توسعه رسانه ­ها و به طور خاص فضای سایبری، این رسانه ­ها به عنوان بازیگران امنیتی ­ساز به امنیتی کردن مسایل مختلف می­ پردازند.

        بدین ترتیب، فضای سایبر با قوت بخشیدن به نیروهای مرکزگریز جهان ­گرا و بازیگران و فعالان متعدد دیگر، تبدیل به مهم ­ترین ابزارها برای به چالش ­طلبی مرزهای سیاسی قلمرویی، به حاشیه­ رانی دولت مطلق، تحلیل بردن حاکمیت ملی، تغییر فرهنگ امنیت ملی به امنیت جهانی و همچنین تهدید مشروعیت سیاسی شده است و صلح و امنیت بین­ المللی متاثر از لیبرال دمکراسی را تحت تاثیر قرار داده است.

        کتاب فضای سایبر و تحول در مفاهیم روابط بین­ الملل طی چهار فصل ساماندهی شده است که به تبیین موضوعات ذیل می­ پردازد:

فضای سایبر و عصر جهانی شدن؛

فضای سایبر، جهانی شدن و تحول ساختار نظام بین ­الملل؛

تعاملات مفهوم منافع امنیتی، فضای سایبر و جهانی شدن؛

فضای سایبر و منافع امنیتی جمهوری اسلامی ایران.