سیاست و حکومت در خاورمیانه ( غرب آسیا) و شمال افریقا
حمید احمدی
با توجه به اهمیت تاریخی، سیاسی، تمدنی، فرهنگی و اقتصادی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در مقایسه با سایر مناطق، لذا نگارنده بر آن شد تا حاصل سال ها تدریس و پژوهش خود در درس سیاست و حکومت در خاورمیانه را در قالب کتاب حاضر تدوین و ارائه کند تا از این طریق شناخت نسبی از منطقه و ویژگی های تاریخی، تمدنی و سیاسی و اقتصادی آن عرضه کند. به زعم نگارنده هدف اصلی کتاب، شناخت مسایل امروز خاورمیانه و تبیین علل و عوامل ظهور و تحول آنها است، اما از آنجاکه این شناخت به تنهایی با تکیه بر مسایل و ویژگی های امروزی میسر نمی باشد، لذا نگاهی کوتاه به گذشته و تاریخ منطقه نیز داشته است؛ چون نبود آگاهی از دگرگونی های تاریخی خاورمیانه به ویژه تاریخ چند قرن اخیر آن، باعث کج فهمی‌ها در برابر مسایل منطقه شده و درک بسیاری از رویدادها و ظهور گرایش های سیاسی- ایدئولوژیک آن را دشوار می کند.
کتاب طی سه بخش اصلی و 13فصل به تبیین موضوع می پردازد.
بخش نخست کتاب که دربردارنده 4 فصل کتاب می باشد، به چگونگی پیدایش مفهوم خاورمیانه در آغاز قرن بیستم و کاربرد تدریجی آن در عرصه جهانی و دیدگاه های گوناگون درباره چیستی و کجایی آن پرداخته است و در خصوص اینکه خاورمیانه کجا است، 7 دیدگاه را مطرح می کند: 1- جهان عرب؛ 2-سرزمین های امپراتوری عثمانی؛ 3- کشورهای عربی، ترکیه و ایران؛ 4- خاورمیانه و شمال آفریقا؛ 5-خاورمیانه جدید؛ 6- خاورمیانه بزرگ و 7- خاورمیانه یا غرب آسیا. در ادامه، موضوعاتی همچون: اهمیت تمدنی و مذهبی منطقه، پیدایش تمدن ها و دولت های بزرگ و روابط آنها با یکدیگر از آغاز تا ظهور اسلام؛ برآمدن دولت اسلامی و گسترش قلمرو آن در شرق و غرب منطقه در زمان خلافت اعراب و سپس حمله مغول و همچنین برآمدن امپراتوری یا خلافت عثمانی و اوج گیری قدرت و زوال آن و سرانجام شکل گیری خاورمیانه کنونی پس از جنگ جهانی اول و تبدیل امپراتوری عثمانی به 22 قدرت کشور عرب و یک کشور ترک از جمله مباحث این بخش است.
پس از مباحث تاریخی منطقه، موضوع بررسی گرایش ها و ایدئولوژی های سیاسی فعال در دوران معاصر که نقشی محوری در فهم و تحلیل مسایل خاورمیانه دارند، در بخش دوم مورد توجه قرار گرفته است. این بخش نیز شامل 4 فصل کتاب است. به اعتقاد نگارنده، از میان گرایش ها و ایدئولوژی های سیاسی قرن بیستم، ناسیونالیسم و گرایش های ملی گرایانه بیش از همه بر تحولات پیش و پس از سقوط عثمانی تاثیر گذاشته است. چراکه ناسیونالیسم بود که در اواخر قرن 19 میلادی بنیاد تحولات بعدی به ویژه جدایی ترک ها از عرب ها را در امپراتوری عثمانی گذاشت و زمینه ساز فروپاشی عثمانی شد. در این بخش نگارنده طی 3 فصل سه جریان ناسیونالیسم عرب (پان عربیسم)، ناسیونالیسم ترک(پان ترکیسم) و ناسیونایسم یهود(صهیونیسم) را که بیشترین نقش را در دگرگونی های سیاسی- اجتماعی منطقه داشته اند را بررسی می کند و در فصل آخر جریان اسلام خواهی یا اسلام سیاسی را در کنار گرایش های ناسیسونالیستی بررسی کرده و به تبیین گرایش های اسلام سیاسی اعم از روشنفکرانه، بنیادگرای میانه رو، رادیکال انقلابی و اسلام سلفی خشونت طلبانه افراطی می پردازد.
بخش سوم کتاب به بررسی عمده ترین مسایل و مشکلات کنونی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا اختصاص دارد و پژوهش مسایل جامعه شناسی سیاسی خاورمیانه در این بخش نمود پیدا کرده است. در این بخش طی 5 فصل موضوعات دمکراسی و جامعه مدنی، توسعه اقتصادی، بحران آبی و زیست محیطی، مسئله زنان و فرقه گرایی و سیاست های فرقه ای در خاورمیانه مورد بررسی قرار گرفته است.